Ahmed b. Mahmud (Göynüklü)
(d.~ 1650’ler, ö. > Mart 1759)
Title:
Göynüklü
Mevcut Diğer Diller:
PDF (English):
PDF (Türkçe):
Hayatı:

HAYATI
A.M. Göynük’te doğmuştur. Ta’rih’inde 6 Şevval 1163/8 Eylül 1750’de yapılan tevcihat kayıtlarında kendisinden Göynüklü Ahmed Efendi diye bahseder. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Ölüm yılı Sicill’de 1172/1759 olarak verilmekte ve öldüğünde 100 yaşını geçmiş olduğu belirtilmektedir. A.M.’nin uzun bir ömür sürdüğü, eserine kaydettiği IV. Mehmed (hük. 1058-1099/1648-1687) dönemindeki isyanı (1687) gördüğüne ait bilgiden ve bu isyanın eleştirisini yapacak olgun bir yaşta olmasından da anlaşılmaktadır. Buradan hareketle A.M.’un 1060/1650’li yıllarda doğmuş olduğunu tahmin edebiliriz.
A.M. uzun bir ömür sürmesine rağmen bugün hem hayatına hem eserine dair çok az bilgi bulunmaktadır. Babinger A.M.’nin eseri hakkında bir dipnotta kısa bilgi vermiş fakat hayatı hakkında açıklama yapmamıştır. A.M.’den bahseden ve eserinin yazmasından ilk faydalanan A. N. Kurat’tır. Kurat makalesinde, A.M.’nin Osmanlı tarih yazarları arasında hak ettiği yeri alması gereken bir tarihçi olduğuna dikkat çekmiştir. Ayrıca hakkında çok az bilgi bulunan bu kişinin dil hususiyetlerine dayanarak Anadolulu olabileceği ihtimali üzerinde durmuştur. Daha sonra Romanyalı tarihçi A. Tertecel A.M.’nin Prut seferine (1711) dair kaydettiklerinin Bogdan (Moldovya) tarihi için bakir ve çok önemli bilgileri içerdiğini belirterek araştırıcıların dikkatini bu esere çekmek istemiştir. A.M.’nin eseri ve hayatı S. Çolak’ın 1999 tarihli Ta’rih-i Göynüklü adındaki doktora tezine de konu olmuş Ta’rih’i Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyılı için önemli bir kaynak olarak sunulmuştur. Başbakanlık Osmanlı Arşivi’ndeki tevcihat kayıtlarını esas alan E. Afyoncu makalesinde A.M.’nin kim olduğu konusunu aydınlatmaya çalışmıştır (2004). A.M. Ta’rih’inin Prut seferine ait 30 varaklık bölümü Kurat tarafından Arap harfleriyle ve transkripsiyon halinde yayınlanmıştır. Tamamının transkripsiyonlu metni ise S. Çolak ve A. Sağırlı tarafından yayına hazırlanmaktadır.
A.M.’nin Ta’rih’i ve diğer bir çok bilgi bir yazma mecmua içindedir. A.M.’nin hayatına dair mevcut bilgiler çeşitli vesileler ile bu mecmuaya düştüğü notlarından ibarettir. Bu notlardan hareketle A.M. mecmuasını yazmaya ve günlüğünü tutmaya başladığı zaman hazine-i birun katibidir. Kendisi bu görevdeyken Rusya’ya açılan Prut seferine (1123/1711) katılmış, şahit olduğu olayları günü gününe kaydetmiştir. 1127/ 1715’te Avusturya’ya açılan sefer dolayısıyla kendisine hazine-i birun katipliğinin yanısıra piyade mukabeleciliği görevi tevcih edilmiştir. Yaklaşık bir yıl sonra 10 Şevval 1128/27 Eylül 1716’da mevkufatçı olmuştur. Kısa süre sonra, 11 Cemaziyelahir 1129/23 Mayıs 1717’de bu görevden azledilmiştir. Eserine düştüğü kayda göre, 13 Şevval 1132/18 Ağustos 1720 tarihinde cebeciler katibidir ve daha önce silahdar katipliği de yapmıştır. A.M. bundan sonra 8 Şevval 1134/22 Temmuz 1722’de büyük kale tezkireciliğine atanmış ve yaklaşık bir yıl sonra 22 Şevval 1135/24 Temmuz 1723’de azledilmiştir. A.M. azledildikten iki yıl sonra 12 Şevval 1137/24 Haziran 1725’de tekrar piyade mukabelecisi olmuştur. 9 Şevval 1142/27 Nisan 1730’da üçüncü defa cebeciler katipliğine atanmıştır. Patrona Halil İsyanı’ndan kısa bir süre önce 16 Muharrem 1143/1 Ağustos 1730 tarihinde ikinci defa büyük kale tezkireciliği ve küçük ruznamçelik vekaleti kendisine ihsan olunmuştur. A.M.’nin Ta’rih’indeki 4 Rebiülahir 1143/17 Ekim 1730 tarihli kayıttan isyandan sonra onun ikinci defa mevkufatçılık ile görevlendirildiği anlaşılmaktadır. İkinci mevkufatçılığının ardından ise 1 Zilhicce 1144/26 Mayıs 1732 ile 1 Cemaziyülevvel 1145/ 20 Ekim 1732 tarihleri arasında küçük ruznamecidir. 27 Muharrem 1149/7 Haziran 1736’da Osmanlı ordusu Rusya’ya karşı sefer için Davud Paşa Sahrası’na çıktığında A.M. kalyonlar defterdarıdır ve seferden muaftır. Ayrıca bu görevi gereği Qırım’a gönderilmek için 5000 tüfenk-endaz levendat yazımına memurdur. A.M. 2 Rebiülahir 1153/27 Haziran 1740’ta tekrar Anadolu muhasebecisi atanmış,ancak 12 Şevval 1153/31 Aralık 1740’ta bu görevden azlolunmuştur. 
Subhi Ta’rihi’ne göre 17 Şevval 1155/17 Aralık 1742 tarihinde tekrar cebeciler katipliğine atanmış ve bu görevde 7 Ramazan 1156/25 Ekim 1743’e dek kalmıştır. Eserindeki kayda göre A.M., 14 Rebiülevvel 1162’de/3-4 Mart 1749’da Istanbul’da çıkan bir fırtınada zahire yüklü gemilerin zarar gördükleri bir zamanda anbar emini olarak görevlidir. A.M. 12 Şevval 1158/7 Kasım 1714’de şıkk-i sani defterdarı atanmıştır ve 14 yıl bu hizmette bulunmuş ve ölünceye dek bu görevde kalmıştır. A.M. yüz yaşını geçmiş olarak Şaban 1172/Mart-Nisan 1759’da ölmüş ve Üsküdar’da defnedilmiştir. Ta’rih’ine düştüğü son kaydın 25 Receb 1172/24 Mart 1759 tarihini taşıdığı göz önüne alınacak olursa, yazma işlemini vefatına kadar devam ettirdiği anlaşılıyor.

 
Bibliyografya:

1) Ta’rih
Yazmalar: (1) Berlin, Staatsbibliothek, Ms. or. quart. 1209. 371 y., 29-37 sat., nesih ve kısmen divani. (Barbara Flemming, Verzeichnis der orientalischen Handschriften in Deutschland, Türkische Handschriften, c. 13 (Wiesbaden, 1968), 28 (no. 41), 151-152 (no. 191), 153-154 (no. 193), 186-187 (no. 227), 203 (no. 247), 256-257 (no. 321), 259-260 (no. 326), 271 (no. 341), 272 (no. 342), 275 (no. 348-349), 276 (no. 350), 319 (no. 416), 334-335 (no. 428), 338 (no. 433), 346-347 (no. 446). (2) Istanbul, Şevket Rado Özel Kütüphanesi. 30 y.

Edisyonlar: Yok.

Kaynaklar: Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmani, c. 1 (Istanbul, 1308/1890-91), 256. Sami ve Şakir ve Subhi, Sami ve Şakir ve Subhi Ta’rihi, (Istanbul, 1198/ 1783-84), 214b. Franz Babinger, Die Geschichtsschreiber der Osmanen und ihre Werke (Leipzig 1927), 313. Akdes Nimet Kurat, “İsveç Kralı XII. Karl’ın Türkiye’de Kaldığı Zamana Ait Metinler ve Vesikalar”, AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, no. 5/1, Ekler I, (1943), V-VII. A.N. Kurat, Prut Seferi ve Barışı 1123 (1711), (Ankara, 1951). A.N. Kurat, “Hazine-i Birûn Kâtibi Ahmed bin Mahmud’un (1123-1711) Prut Seferine ait Defteri”, AÜDTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, c. IV/6-7 (1966), 261-427. Şevket Rado, “Hazine-i Bîrun Kâtibi Ahmed bin Mahmud Efendinin Tuttuğu Prut Seferine Ait Defterden Koparılan Sahifelerde Neler Vardı?, Belleten, c. L/198 (Aralık 1986), 807-824. Adrian Tertecel, “Un Izvor Otoman Necunoscut Istoriografiei Noastre: ‘Jurnalul’ (Defter) lui Ahmed bin Mahmud (secretar al vistieriei otomane) privind campania militara a Inaltei Porti din anul 1711 în Moldova”, Universitatea Bucureşti Facultatea de istorie Caietele Laboratorului de studii Otomane, no. 2, (Bucureşti, 1995), 55-133. Songül Çolak, Die Bedeutung des Geschichtsschreibers Ahmed b. Mahmud und seines Werkes Târih-i Göynüklü als Quelle für die Geschichte des Osmanischen Reiches im 18. Jahrhundert (Berlin, 1999). Songül Çolak, “XVIII. Yüzyıl Osmanlı Tarih Yazıcılarından Hazine-i Birûn Kâtibi Ahmed bin Mahmûd’un Hayatı”, Belleten, LXVII/250 (Aralık 2003), 853-865. Erhan Afyoncu, “Hazine-i Birûn Kâtibi Ahmed bin Mahmûd Kimdir?,” Journal of Turkish Studies, c. 28/1 (2004), 1-8.

 
Yazar:
Songül Çolak
Ağustos 2005